نامه : اثر برخی از عوامل اقلیمی بر متابولیت های ثانویه گیاه دارویی آویشن برگ پهن شیرازی خودرو (zataria multiflora boiss.) در استان فارس

گیاهان دارویی مخازن غنی از متابولیتهای ثانویه یعنی مخازن مواد موثره اساسی بسیاری از داروها هستند. ساخت مواد مذکور به طور بارزی تحت تأثیر عوامل محیطی قرار می گیرد. استان پهناور فارس دارای اقلیم های متنوع و گوناگونی است. از جمله گیاهان دارویی و بسیار ارزشمند که بومی این استان می باشد، گیاه آویشن برگ پهن شیرازی است. در پژوهش حاضر تأثیر عوامل آب و هوایی و اقلیمی بر ویژگی های مورفولوژیکی و کمیت و کیفیت اسانس گیاه و همچنین اولویت بندی تأثیر عوامل اقلیمی بر اسانس و ویژگی های مورفولوژیکی گیاه در ارتفاع های مختلف پنج منطقه لامرد، داراب، زرقان، ارسنجان و اقلید مورد ارزیابی قرار گرفت. ترکیبات شیمیایی اسانس که به وسیله دستگاه های gc و gc-ms شناسایی شدند حاکی بر تمایز سه کیموتایپ متفاوت با نامهای کیموتایپ "الف" با میانگین 5/15± 3/68 درصد کارواکرول، کیموتایپ "ب" با میانگین 4/1± 5/88 درصد لینالول و کیموتایپ "ج" با میانگین 5/26 ± 8/35 تیمول بودند. کیموتایپ کارواکرول رابطه ای مستقیم و معنی دار با خشکی منطقه رشد گیاه و کیموتایپ لینالول رابطه ای معکوس و معنی دار با خشکی منطقه نشان داد. لازم به ذکر است که کیموتایپ تیمول تنها از یک ارتفاع (1200 متر) و از منطقه داراب با اقلیم گرم و خشک شناسایی شد. توصیه می شود جهت بدست آوردن اسانسی غنی از ترکیباتی همچون کارواکرول، تیمول و پی سیمن نمونه برداری از مناطق خشک و دامنه های رو به جنوب مانند لامرد و داراب و جهت استحصال اسانس غنی از ترکیب شیمیایی لینالول نمونه برداری از مناطق معتدل تری مانند دامنه های رو به شمال زرقان صورت گیرد. همچنین میزان ترکیبات شیمیایی درون اسانس چندان از ارتفاع تأثیر پذیر نمی باشند، اما برخی از ترکیبات مانند کارواکرل، لینالول و آلفا پینن روندی صعودی با افزایش ارتفاع از خود نشان می دهند. نتایج این پژوهش نشان داد که اقلیم اثر معنی داری (p ? 0.05) بر کمیت اسانس گیاه دارد، به طوری که بیشترین میانگین میزان اسانس برابر با 25/0 ± 15/6 از منطقه لامرد با اقلیم گرم و خشک و و از ارتفاع (3/855) کمترین میانگین میزان اسانس برابر با 01/ 0± 15/2 و مربوط به منطقه زرقان با اقلیم نیمه خشک و از ارتفاع (1953) حاصل شد. همچنین نتایج نشان داد اقلیم منطقه زرقان در بین مناطق دیگر رشد گیاه آویشن برگ پهن شیرازی دارای عملکرد وزن خشک بالاتری می باشد و می توان اینگونه نتیجه گرفت که هر چه اقلیم منطقه رشد گیاه معتدل تر باشد عملکرد وزن خشک به طور معنی داری (p ? 0.01) افزایش می یابد.